2️⃣0️⃣ ਸਤੰਬਰ, 2022
4 ਅੱਸੂ,554 ਅਨੁਸਾਰ
ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਪੁਰਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ
ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਸਵਰਗੀ ਨਿਵਾਸ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਪੁਰਬ ਵੱਖਰੇ – ਵੱਖਰੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੂਪ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਹਿਰਦ ਜਜ਼ਬਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇੱਕ ਦੁਨਿਆਵੀ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ। ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਟੋਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 13 ਸਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ।
ਝੂਠ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ,ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਗ੍ਰਸਤ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚ, ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਿਆਰ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਖੁਸ਼ਖਬਰੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿੱਤਾ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼:08 ਨਵੰਬਰ,1469 (2022 ਇਸ ਸਾਲ 23 ਕੱਤਕ,554 ਨਸ)ਰਾਇ ਭੋਇ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ (ਹੁਣ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ,ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ)
ਪਿਤਾ:ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ
ਮਾਤਾ:ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ
ਭੈਣ:ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ
ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ:2️⃣0️⃣ ਸਤੰਬਰ, 2022 (4 ਅੱਸੂ,554 ਅਨੁਸਾਰ)
ਕਰਤਾਰਪੁਰ(ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ)
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਦਿਹਾੜਾ ਵਿਸ਼ਵ-ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ (ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ)ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਮਿਤੀ ‘ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੋਤ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੇ ਤੋਰ ਤੇ ਨੌਂ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੀ ਗਈ।
ਸਾਖੀ:-
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ 08 ਨਵੰਬਰ,1469 (2022 ਇਸ ਸਾਲ 23 ਕੱਤਕ,554 ਨਸ ਅਨੁਸਾਰ) ਨੂੰ ਰਾਇ ਭੋਇ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ (ਹੁਣ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ,ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ)ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਅਸਥਾਨ ਸਾਹਿਬ ਸੁਸ਼ੋਭਤ ਹੈ।
ਪਿਤਾ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ ਦੇ ਫ਼ਸਲ-ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਿਮੀਂਦਾਰ ਰਾਇ ਬੁਲਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ, ਗ਼ੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਬਣੇ।
ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜੈ ਰਾਮ ਜੀ ਨਾਲ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ(ਪਜਾਬ-ਭਾਰਤ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ,ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਦੌਲਤ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭੈਣ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਪਿਆਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੁਰਾਤਨ ਰਸਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਵੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਭੈਣ ਦੇ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਜਿਥੇ ਉਹ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਵਧੀ।
23 ਅਗਸਤ,1507 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ (ਹੁਣ ਜ਼ਿਲਾ ਕਪੂਰਥਲਾ) ਬੇਈ ਨਦੀ ਤੇ ਗਏ,ਪਰ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ।ਹਰ ਕੋਈ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬੇਈ ਨਦੀ ਚ ਡੁੱਬ ਗਏ ਹਨ,ਪਰ ਅਸਲੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ,ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ,ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਾਪਸ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ।
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਿਆਲਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੀਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹ ਅਚੰਭੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾ ਨੇ ਜੋ ਵੇਖਿਆ ਉਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੁਣਿਆ,ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੀ।
ਪਰਮੇਸਰ/ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ ਫੈਲਾਉਣ। ਪਰਮੇਸਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉਸੇ ਜਗ੍ਹਾ (ਬੇਈ ਨਦੀ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ) ਅਗਸਤ 26,1507 ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਏ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਓਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ, ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਉਹ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋਏ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਉਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਦੇ ਚਮਤਕਾਰ ਨਾਲ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼/ਹੈਰਾਨ ਸਨ।
ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ, ਓਸਦਾ ਨਾਮ ਸੱਚਾ ਹੈ,ਕਰਨ/ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਓਹੀ ਹੈ,ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਭੈਅ ਡਰ ਤੋਂ ਹੈ,ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਨਹੀ ਰੱਖਦਾ,ਇਹ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ,ਓਸਦੀ ਕੋਈ ਸਕਲ ਸੂਰਤ ਨਹੀ ਹੈ, ਜੂਨਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ/ਪਰੇ ਹੈ,ਕਦੇ ਵੀ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। (“੧ਓ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ”)।
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਝਗੜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰੱਬ ਨਾ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ।
ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰੱਬ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਜਨਮ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ,ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ/ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ|
ਏਥੋਂ ਜੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਪਾਪੀ ਤੇ ਦੁਖੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਮਹਾਨ ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ਨਿਕਲੇ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
ਜਪੁ,ਮਾਝ ਦੀ ਵਾਰ,ਪੱਟੀ,ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ, ਸਿੱਧ ਗੋਸ਼ਟਿ,ਬਾਰਾਂ ਮਾਹ,ਮੱਝਾਰ ਦੀ ਵਾਰ
ਉਦਾਸੀਆਂ(Travels)
ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ
ਭਾਰਤ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਤੱਕਦੇ ਹੋਏ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਦੀਨ-ਦੁਖੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦੈਵੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲੋਕਾਈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਹਿਤ ਸੰਸਾਰ-ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭੀ।
ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ:
ਬਾਬੇ ਭੇਖ ਬਣਾਇਆ ਉਦਾਸੀ ਕੀ ਰੀਤਿ ਚਲਾਈ।
ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੋਧਣਿ ਧਰਤਿ ਲੁਕਾਈ॥(ਵਾਰ 1;24)
ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਚ ਸਥਿਤ ਇਸਲਾਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੱਗਭਗ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਕੇਂਦਰਾਂ ਉਂਤੇ ਜਾ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਤੇ ਸ਼ਾਮੀ ਧਰਮੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ ਵੇਖਿਆ।
**ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਗਿਆਨ-ਗ੍ਰਸਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਿੱਧੀਆਂ-ਸਿੱਧੀਆਂ,ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ,ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਆਦਿ ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ।
ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਤਾਰਨ ਲਈ ਧਰਮ ਉਤਸਵਾ ’ਤੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮ-ਕਾਡਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਕੇ ਸਤਿ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਂਦੇ।
ਅਨੇਕਾਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ-
ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿਖੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਭਰਮ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰਾਹੇ ਤੋਰਿਆ।
ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਪੂਰਬ ਦੀ
ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਸੀ।
ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ(ਭਾਦਰੋਂ ਸੰਮਤ 1564 ਤੋਂ 1572=8 ਸਾਲ)
ਸੰਨ 1507 ਤੋਂ 1516 ਤਕ ਦੀ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਸੀ।ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 6/7 ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥਾਂ:-
ਹਰਿਦੁਆਰ,ਗੋਰਖਮਤਾ,ਅਯੁੱਧਿਆ,ਪ੍ਰਯਾਗ,ਬਨਾਰਸ,ਗਯਾ,ਜਗਨਨਾਥਪੁਰੀ, ਮਦੁਰਾਈ,ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ,ਸੋਮਨਾਥ, ਦਵਾਰਕਾ,ਪੁਸ਼ਕਰ,ਮਥਰਾ,ਬਿੰਦਰਾਬਨ ਤੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਆਦਿ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੰਗਲਾ ਦੀਪ,ਸਿੱਕਮ,ਆਸਾਮ,ਬੰਗਾਲ,ਉੜੀਸਾ, ਦਰਾਵੜ ਦੇਸ਼ ਬੰਬਈ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ,ਉਜੈਨ, ਕੱਛ,ਅਜਮੇਰ ਆਦਿ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।
ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ,ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ,
ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ’ਤੇ ਪਿੰਡ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਸਾਇਆ।ਜਦੋਂ ਇਥੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲ ਬਣ ਗਈ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵੀ ਇਥੇ ਹੀ ਆ ਗਏ।ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਇਥੇ ਹੀ ਆ ਵਸਿਆ।ਨਗਰ ਵਸਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਰਹੇ,ਪਰੰਤੂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ।
ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ ਉੱਤਰ ਦੀ
ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਉਦਾਸੀ ਸੰਨ 1517 ਤੋਂ 1519 ਤਕ ਦੀ ਸੀ।ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਗਿਆਨ ਕੋਟ ਤੇ ਜੰਮੂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲਾਂ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਗਏ, ਫਿਰ ਮਟਨ ਵਿੱਚ ਅਮਰਨਾਥ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰ੍ਹੇ ਬਰਫ਼ਾਂ ਲੱਦੀ ਪਰਬਤ ਮਾਲਾ ਉਂਤੇ, ਜਿਥੇ ਕੁਝ ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸੰਵਾਦ ਹੋਇਆ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ:
-ਫਿਰਿ ਜਾਇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੁਮੇਰ ਪਰਿ ਸਿਧਿ ਮੰਡਲੀ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਆਈ।(ਵਾਰ ੧;੨੮)
-ਸਬਦਿ ਜਿਤੀ ਸਿਧਿ ਮੰਡਲੀ…। (ਵਾਰ 1;31)
ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਪੱਛਮ ਦੀ
ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ(ਸੰਨ 1519 ਤੋਂ 1521) ਤਕ ਹੈ,ਆਪ ਜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਤੋਂ ਪੱਛਮ(ਮੱਧ ਪੂਰਬ) ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਚੱਲੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੱਕੇ ਗ਼ਏ।
ਬਾਬਾ ਫਿਰਿ ਮੱਕੇ ਗਇਆ ਨੀਲ ਬਸਤ੍ਰ ਧਾਰੇ ਬਨਵਾਰੀ।(ਵਾਰ 1;32)
ਓਪਰੇ ਲੋਕ,ਧਰਤੀਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਓਪਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ।ਸਾਰੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਨ।
ਇਸ ਵਾਰ ਆਪ ਜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਤੋਂ(ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ 13 ਨਵੰਬਰ) ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਕਸੂਰ,ਪਾਕਪਟਨ,ਤੁਲੰਭਾ,ਮੁਲਤਾਨ, ਬਹਾਵਲਪੁਰ,ਸ਼ੱਖਰ ਆਦਿ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਮੁਸਲਿਮ ਹਾਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਕੇ ਮਕਰਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੇ।ਮੱਕੇ ਗਏ ਤਾ ਹਾਜ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ- ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੋਇਆ।ਰੁਕਨਦੀਨ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਹੋਈ।ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੜਾਂਵ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਦਿੱਤੀ।ਮਦੀਨੇ,ਬਸਰੇ, ਕਰਬਲਾ, ਫਿਰ ਬਗ਼ਦਾਦ ਵੀ ਗਏ।
ਇਸ ਦਾ ਵਰਨਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ:-
ਫਿਰਿ ਬਾਬਾ ਗਇਆ ਬਗਦਾਦਿ ਨੋ ਬਾਹਰਿ ਜਾਇ ਕੀਆ ਅਸਥਾਨਾ।
ਇਕੁ ਬਾਬਾ ਅਕਾਲ ਰੂਪੁ ਦੂਜਾ ਰਬਾਬੀ ਮਰਦਾਨਾ। (ਵਾਰ ੧;੩੫)
ਰਾਗ ਨੂੰ ਹਰਾਮ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ,ਸੱਤ ਜ਼ਿਮੀਂ,ਅਸਮਾਨ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਪਾਤਾਲਾ ਪਾਤਾਲ,ਲਖ ਆਗਾਸਾ ਆਗਾਸ’ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਫਿਰ ਬਗ਼ਦਾਦ ਤੋਂ ਇਸਫਰਾਨ, ਤਹਿਰਾਨ,ਮਸਤੱਕ ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਤੇ ਸਮਰਕੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਕਾਬੁਲ ਤੇ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਦੇ ਰਸਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਪੁੱਜੇ।
ਫਿਰ ਐਮਨਾਬਾਦ ਤੋਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ।
ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ,ਰਹੁਰੀਤਾਂ ਤੇ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਐਮਨਾਬਾਦ ਬਾਬਰ ਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ,ਜਿਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ।
ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਨਿਵਾਸ
ਆਪਣੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ 8/10 ਵਰੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ। ਜਿਥੇ ਆਪ ਜੀ ਨਿਤਨੇਮ,ਕਥਾ-ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਭਜਨ-ਬੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣ ਤੇ ਸਤਿਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਦੇਂਦੇ।
ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਸਵਾਸ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਲਏ।ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਦੀਦਾਰ ਕਰਨ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਆਏ।ਦੀਦਾਰ ਐਸਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਜੋਤ ਹੋ ਗਏ।
ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਹੋ ਨਿਬੜੇ।
*(30ਭਾਦੋਂ,554 ਨਸ /15 ਸਤੰਬਰ,1539(2022 ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸਾਲ) ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਜੋਤਿ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ)ਚ ਟਿਕਾ ਕੇ 2️⃣0️⃣ ਸਤੰਬਰ, 2022 (4 ਅੱਸੂ,554 ਅਨੁਸਾਰ)
ਕਰਤਾਰਪੁਰ(ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਅਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਏ:*
ਸੂਰਜ ਕਿਰਣਿ ਮਿਲੇ ਜਲ ਕਾ ਜਲੁ ਹੂਆ ਰਾਮ॥ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਰਲੀ ਸੰਪੂਰਨੁ ਥੀਆ ਰਾਮ॥ (ਅਗ 846)
22 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ 18 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਉੱਚੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਰਾਜ ਤੇ ਯੋਗ,ਸੰਸਾਰਿਕ ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਢੰਗ, ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਫਲਦਾਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਨੇਕੀ/ਬ੍ਰਹਮ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਧਰਮੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ ਜੋ ਬੇ-ਰਹਿਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ) ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ (ਸ਼ਬਦ) ‘ਤੇ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹਿੰਮਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਰੂਹ-ਰਹਿਤ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਪਾਲਣਾ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਅਰਥਹੀਣ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਸਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਿਹਾਰਕ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਇਕੱਲਾ ਸੱਚਾ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਫਲਸਫ਼ੇ ਦਾ ਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸੱਚ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ,ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਲੋੜ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਧਰਮ ਦਾ ਅਰਥ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਂਝ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੇਕ ਤੇ ਨਿਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਨੇਕੀਆਂ ਉਸ ਦੀ ਸੁਹਜ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ, ਮਿਠਾਸ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਚਮਕਦਾ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਏਕਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਅਨੇਕ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ (ਸੰਗਤਾਂ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਪੋਥੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੰਗਰ (ਮੁਫ਼ਤ ਕਮਿਊਨਿਟੀ-ਰਸੋਈ) ਦੀ ਮਹਾਨ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਖਰਚ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਰੋਟੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸੇਵਕ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ 974 ਸਲੋਕ ਦਰਜ ਹਨ।
ਮਿਤੀਆਂ ਚ ਫਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ ਕੌਮੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਹੈ,ਇਤਿਹਾਸ ਚ ਵੀ 19-21 ਦਾ ਫਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ,ਪਰ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਜਾਂ ਗਲਤ ਇਰਾਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ।
ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਦਿਵਸ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਕੋਟਾਨ-ਕੋਟ ਪ੍ਰਣਾਮ ਹੈ ਜੀ।